Bệnh nhiệt thán (bệnh than) là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, cấp tính, sốt cao ở hầu hết động vật máu nóng, trong đó có người, gây do Bacillus anthracis. Bệnh đặc trưng với nhiễm trùng máu và chết rất nhanh.

Nguyên nhân

Bệnh nhiệt thán gây bệnh ở người và gia súc khắp mọi lục địa trên thế giới. Ở Vịêt Nam, bệnh nổ ra khắp mọi miền, từ những ổ dịch hay mộ chôn gia súc bệnh mấy chục năm trước.

Triệu chứng lâm sàng

Có trường hợp con vật mắc bệnh nhiệt thán có thể trạng bình thường đột ngột chết (có khi 2-3 giờ), khi chưa biểu hiện triệu chứng lâm sàng. Nhưng thường thì con bệnh biểu hiện điên cuồng, sốt cao (40^oC-42^oC), run sợ sau đó suy sụp, khó thở, đi lại siêu vẹo và co giật trước khi chết trong vòng 1-2 ngày.

Sau khi chết, máu không đông chảy từ những lỗ tự nhiên (hậu môn, âm đạo, miệng, mũi...), cũng như phù thũng ở nhiều nơi trên cơ thể. Sau khi chết, cơ thể con vật bị phân huỷ rất nhanh.

Biến đổi bệnh lý

Sau khi chết bụng chướng to, lòi dom, lè lưỡi, các lỗ tự nhiên như mồm, mũi, hậu môn, âm hộ chảy dịch nhầy lẫm máu tím sẫm khó đông hoặc không đông; hạch hầu, hạch trước vai, hạch đùi sưng to tụ máu, dưới da có nhiều dịch vàng, thịt tím tái thẫm máu, lách sưng to, tím sẫm và nát nhũn như bùn. Máu đen không đông ở các xoang cơ thể. Trên da có nhiều ung nhọt ở vùng cổ, ngực, mông. Lúc đầu, những ung này sưng, nóng, đỏ, đau; sau lạnh dần, không đau, có lúc hình thành mụn loét màu đỏ thẫm, chảy nước vàng.

Chẩn đoán

Dựa vào triệu chứng lâm sàng mô tả trên.

Xét nghiệm dưới kính hiển vi tìm vi khuẩn hình que trên phiến kính máu nhuộm Gram.

Chẩn đoán huyết thanh học bằng phản ứng kết tủa Ascoli.

Phòng bệnh và chữa bệnh

Không được mổ khám trong các trường hợp bệnh nhiệt thán (kể cả bất cứ trường hợp bò chết đột ngột, không rõ nguyên nhân) cho đến khi xét nghiệm là âm tính với bệnh nhiệt thán.

Không được mổ thịt, tiêu thụ thịt và sản phẩm động vật ốm, chết.

Không chăn thả gia súc gần mả chôn xác gia súc chết do bệnh nhiệt thán.

Tiêm phòng vacxin mang lại hiệu quả cao phòng bệnh, nhất là vùng nguy cơ tiềm ẩn dịch. Tiêm vacxin nhược độc dưới da vùng cổ 1 ml/bò. Mỗi năm tiêm 2 lần, 2-4 tuần trước mùa phát dịch. Miễn dịch đạt bảo hộ sau 10-14 ngày. Không dùng kháng sinh trước và sau khi tiêm vacxin 10-15 ngày.

Nếu xác bò bệnh vô tình bị mổ ra, lá lách sưng to và có nhiều dịch máu không đông trong các xoang cơ thể có thể nghi ngờ là bệnh nhiệt thán. Trong trường hợp này, phải báo ngay cho cơ quan thú y gần nhất để chẩn đoán, xét nghiệm, tìm vi khuẩn và nha bào. Nếu là bệnh nhiệt thán, nghiêm cấm vận chuyển, đi lại và tuyệt đối không được mổ xác chết hay dây máu, dịch ra môi trường, mà phải áp dụng ngay những biện pháp đặc biệt để xử lý xác chết, tiêu độc khử trùng không để tồn tại nha bào.

Do bệnh tiến triển nhanh nên chữa bệnh đôi khi không thể thực hiện được. Dùng kháng huyết thanh nhiệt thán (100-200 ml/bò) can thiệp sớm sẽ chữa khỏi song giá thành cao. Nhưng nếu chẩn đoán đúng và sớm dùng liều cao Penicillin G (2-3 MIU/100 kg TT.) hay tiêm Hanoxylin LA (10 ml/100 kg TT.), Han-Stapen... sẽ có hiệu quả chữa khỏi bệnh.